Jak poradzić sobie z cukrzycą - zalecenia 2017 r. część 1

W swojej pracy zawodowej często spotykam się z pacjentami z cukrzycą. Postanowiłam więc przybliżyć temat tej podstępnej choroby i przedstawić najnowsze zalecenia dotyczące leczenia dietetycznego opracowane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne i American Diabetes Association w 2017 roku. Rekomendacje ustalane są na podstawie dokładnej analizy badań naukowych.

Obecnie szacuje się, że na cukrzycę cierpi około 350 - 400 milionów osób na całym świecie a liczba ta będzie stale rosnąć. Średnio jeden na dziecięciu dorosłych ma cukrzycę. Niestety mniej więcej połowa chorych nawet o tym nie wie. Cukrzyca jest niezwykle niebezpieczna przez powikłania do jakich doprowadza. Bardzo powszechne są uszkodzenia naczyń krwionośnych, a co za tym idzie organów i tkanek. Zagrożone są oczy, mózg, serce, nerki oraz stopy. Niedawno stało się jasne, że cukrzyca prowadzi również do zwiększonego ryzyka raka i demencji.

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która pojawia się kiedy trzustka nie jest zdolna do wytwarzania insuliny lub kiedy organizm nie potrafi prawidłowo jej wykorzystać. Insulina jest hormonem, który działa jak klucz pozwalający glukozie pochodzącej z żywności dostać się do komórek z krwi, gdzie zostaje przetworzona na energię. Jeśli insuliny nie ma w wystarczającej ilości lub nie działa prawidłowo, stężenie glukozy we krwi jest podwyższone, co powoduje wspomniane uszkodzenia.

Zarówno polskie jak i amerykańskie towarzystwo diabetologiczne jasno podkreśla, że tak zwana terapia behawioralna łącząca w sobie prawidłowe żywienie oraz aktywność fizyczną jest niezbędnym elementem leczenia wszystkich pacjentów z rozpoznaną cukrzycą (niezależnie od typu). Ma to istotne znaczenie dla poprawy ogólnego stanu zdrowia oraz prewencji i leczenia przewlekłych powikłań cukrzycy.
Niestety często spotykam się z postawą, że wystarczy zażywanie leków i nie trzeba nic zmieniać w swoim trybie życia, co może prowadzić do ciągłego zwiększania dawek leków i pogłębiania powikłań cukrzycy. Warto traktować zalecenia żywieniowe jak kolejną receptę od lekarza i stosować się do nich tak jak do dawkowania leków. Zdaję sobie sprawę, że nie jest to proste i wymaga systematycznej pracy, dużego zaangażowania chorego oraz często również jego rodziny. Moim celem jako dietetyka jest pomoc we wprowadzeniu zmian, które będą dostosowane do pacjenta tak aby były możliwie jak najłatwiejsze do zastosowania.

Poniżej przedstawiam pierwszą część rekomendacji dotyczącą ogólnych zaleceń oraz utraty masy ciała.
Celem leczenia dietetycznego jest:

• uzyskanie i utrzymanie pożądanej masy ciała;
• osiągnięcie zindywidualizowanych wartości glikemii, ciśnienia tętniczego i stężenia lipidów;
• opóźnienie lub niedopuszczenie do pojawienia się powikłań cukrzycy.

Chorzy powinni być zachęcani do przestrzegania zasad prawidłowego żywienia skierowanych do osób zdrowych oraz dodatkowo do:

• kontrolowania wielkości porcji spożywanej żywności;
• kontrolowania ilości (ale nie wykluczenia!) spożywanych węglowodanów;
• ograniczenia żywności zawierającej węglowodany łatwoprzyswajalne, w tym cukry dodane;
• częstego i regularnego spożywania posiłków.

Nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich pacjentów z cukrzycą. Indywidualny plan żywieniowy powinien być sporządzony dla każdego chorego przez dietetyka posiadającego odpowiednie kwalifikacje. 

Zalecenia dietetyczne dotyczące utrata masy ciała:

• Spadek masy ciała powinien być umiarkowany, nie drastyczny, nie szybki i wynikać z połączenia diety i zmiany stylu życia.
• Utrata już 5% masy ciała i jej utrzymanie wykazało poprawę kontroli glikemii i redukcję dawki leków obniżających stężenie glukozy (1-3). 
• Zapotrzebowanie energetyczne powinno być ustalone indywidualnie dla określonej docelowej masy ciała i umożliwiać powolną ale systematyczną redukcję na poziomie około 0,5 - 1 kg/tydzień. Generalnie, zapotrzebowanie waha się między 1200 - 1500 kcal dla kobiet i 1500 - 1800 kcal dla mężczyzn na dobę. Ważnym czynnikiem w określaniu zapotrzebowania energetycznego w diecie redukcyjnej jest wyjściowa masa ciała pacjenta ponieważ deficyt energetyczny nie może być zbyt duży aby spadek masy ciała nie był drastyczny. Dlatego też pacjenci z otyłością olbrzymią (BMI>40) mogą zaczynać od wyższych kaloryczności diety. 
• Wielu otyłych pacjentów z cukrzycą wymaga redukcji masy ciała powyżej 5% dla poprawy stanu zdrowia. Trwała utrata powyżej 7% masy ciała wydaje się być optymalna (4)
• Plan żywieniowy stosowany w redukcji masy ciała powinien gwarantować deficyt energetyczny i opierać się na żywności o dużej tzw. gęstości odżywczej np.: pełnoziarniste zboża, warzywa, owoce, rośliny strączkowe, odtłuszczone produkty mleczne, chude mięso, orzechy, nasiona. (5-8)

Zalecenia 2017 r. część 2.

1. UK Prospective Diabetes Study 7. UK Prospective Diabetes Study 7: response of fasting plasma glucose to diet therapy in newly presenting type II diabetic patients, UKPDS Group. Metabolism 1990;39:905–912 
2. Goldstein DJ. Beneficial health effects of modest weight loss. Int J Obes Relat Metab Disord 1992;16:397–415 
3. Pastors JG, Warshaw H, Daly A, Franz M, Kulkarni K. The evidence for the effectiveness of medical nutrition therapy in diabetes management. Diabetes Care 2002;25:608–613 
4. Franz MJ, Boucher JL, Rutten-Ramos S, VanWormer JJ. Lifestyle weight-loss intervention outcomes in overweight and obese adults with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Acad Nutr Diet 2015;115:1447–1463 
5. Sacks FM, Bray GA, Carey VJ, et al. Comparison of weight-loss diets with different compositions of fat, protein, and carbohydrates. N Engl J Med 2009;360:859–873 
6. de Souza RJ, Bray GA, Carey VJ, et al. Effects of 4 weight-loss diets differing in fat, protein, and carbohydrate on fat mass, lean mass, visceral adipose tissue, and hepatic fat: results from the POUNDS LOST trial. Am J Clin Nutr 2012;95:614–625 
7. Johnston BC, Kanters S, Bandayrel K, et al. Comparison of weight loss among named diet programs in overweight and obese adults: a meta-analysis. JAMA 2014;312:923–933 
8. Fox CS, Golden SH, Anderson C, et al.; American Heart Association Diabetes Committee of the Council on Lifestyle and Cardiometabolic Health; Council on Clinical Cardiology, Council on Cardiovascular and Stroke Nursing, Council on Cardiovascular Surgery and Anesthesia, Council on Quality of Care and Outcomes Research; American Diabetes Association. Update on prevention of cardiovascular disease in adults with type 2 diabetes mellitus in light of recent evidence: a scientific statement from the American Heart Association and the American Diabetes Association. Diabetes Care 2015;38:1777–1803