Ogólne zalecenia żywieniowe po operacji bariatrycznej

Standardowe metody leczenia otyłości u niektórych pacjentów nie dają spodziewanych efektów i nie udaje się utrzymać osiągniętej masy ciała przez dłuższy czas. Dlatego w skrajnych przypadkach coraz częściej stosuje się metody chirurgiczne pozwalające uzyskać większą utratę masy ciała, trwałość efektu oraz istotną poprawę w zakresie chorób towarzyszących.

Obecnie nie ma jednolitych zaleceń żywieniowych po zabiegu, co więcej, nie są one zróżnicowane ze względu na rodzaj wykonanej operacji. Pacjenci otrzymują z ośrodków w których byli leczeni instrukcje dotyczące żywienia jednak niektóre z nich są sprzeczne i wręcz nierealne do realizacji np. w kwestii wielkości spożywanych porcji.

Postanowiłam przedstawić streszczenie zaleceń sporządzonych w oparciu o:

• "Przewodnik dla pacjentów" ze Szpitala Specjalistycznego w Wejherowie;
• "Zalecenia dietetyczne po zabiegach bariatryczncyh.", Jastrzębska M., Ostrowska L., Forum Zaburzeń Metabolicznych, 4, 2010, 201-209;
• zalecenia University of Nevada School of Medicine z 2009 roku. 

Wczesny okres pooperacyjny (0 – 7 tygodni).

Z racji gojenia się zespoleń i adaptacji przewodu pokarmowego, zalecenia dietetyczne w okresie pooperacyjnym są najbardziej restrykcyjne.
W pierwszym tygodniu po zabiegu zaleca się bezkaloryczne napoje (woda niegazowana, słaba herbata, niegazowane, niesłodzone napoje), które częściowo zastępuje się odtłuszczonym mlekiem, jogurtem naturalnym, mlekiem sojowym lub bulionem. Białko stanowi główny składnik odżywczy. Dozwolone są odżywki białkowe na bazie białek serwatkowych lub izolatów białkowych w ilości maksymalnie 20 g białka na porcję.

Dietę płynną stosuje się do około 2-go tygodnia po operacji.

2-3 tydzień po operacji (dieta papkowata):

• płyny odżywcze zastępujemy stałymi, miękkimi, wilgotnymi, mielonymi, niskotłuszczowymi, wysokobiałkowymi produktami: jaja, ryby, drób, chude mięso, niskotłuszczowy serek ziarnisty, gotowana fasola;
• w pierwszej kolejności zaleca się spożywanie białka (60 g/dobę);
• powinno się spożywać 4-6 posiłków na dobę o objętości - ¼ filiżanki;
• należy jeść bardzo powoli, oddzielnie posiłki stałe i płynne – w odstępie 30 minut;
• wszystkie posiłki muszą być zmiksowane;
• jeśli pacjent odczuwa dyskomfort można spożywać jeszcze posiłki płynne;
• bardzo ważne jest dokładne żucie posiłków i powolne jedzenie;
• należy pić 6 – 8 szklanek płynów dziennie (można wliczyć w tą ilość wypijane mleko) ;
• aby pomóc w przygotowaniu papkowatej konsystencji mięsa można zmiksować je z niewielkim dodatkiem mleka (0% tłuszczu) lub bulionu, z ugotowanymi ziemniakami (maksymalnie 1/8 szklanki rozgotowanych ziemniaków);
• zaleca się delikatne przyprawy ziołowe i unikanie pikantnych np. chilli, pieprz cayenne, tabasco;
• jeżeli przy wprowadzaniu nowego produktu do diety wystąpią nudności, wzdęcia lub ból żołądka, należy odczekać kilka dni i spróbować ponownie;
• należy słuchać swojego organizmu i kończyć posiłek zawsze wtedy gdy poczuje się sytość
• dla zminimalizowania niedoborów witamin i związków mineralnych, zaleca się spożywanie warzyw, zwłaszcza marchwi, selera, pietruszki, dyni, kabaczka i patisona;
• w tym okresie nie powinno się jeszcze spożywać owoców z uwagi na ryzyko tzw. dumping syndrome*;
• pacjent powinien dodatkowo stosować się do planu suplementacji zaleconego przez lekarza prowadzącego.

* Dumping syndrome -  objawia się występowaniem wymiotów, wzdęć, biegunki, zawrotów głowy i kołataniem serca. Jest to spowodowane przyśpieszonym opróżnianiem żołądka. Treść pokarmowa obfitująca w węglowodany proste dostaje się do jelita cienkiego, co powoduje związanie znacznych ilości wody z krwiobiegu aby wyrównać ciśnienie osmotyczne. Jeśli objawy występują do 1 godzinie po spożyciu posiłku jest to tzw. wczesny zespół poposiłkowy. Jeśli objawy wystąpią w okresie 2 – 4 godzin po posiłku mamy do czynienia z późnym zespołem poposiłkowym spowodowanym dużym wyrzutem insuliny w odpowiedzi na szybki wzrost poziomu cukru. W tym przypadku głównymi objawami są: osłabienie, poty, niepokój oraz uczucie głodu.

W 4 - 6 tygodniu należy rozszerzyć dietę o miękkie pokarmy o stałej konsystencji i rozpocząć zwiększanie porcji do ½ – 1 filiżanki:

• należy stopniowo rozszerzać dietę dodając ugotowane, miękkie warzywa i miękkie, obrane lub konserwowe owoce (bez dodatku cukru);
• rozpoczynamy od jednego miękkiego posiłku/produktu o stałej konsystencji – jeśli jest dobrze tolerowany;
• ważne jest, aby jeść bardzo powoli i dokładne przeżuwać;
• w tym okresie powinno się spożywać 4 – 6 posiłków o objętości ½ - 1 filiżanki w zależności od tolerancji pacjenta;
• należy starać się stopniowo zwiększać objętość posiłków aby w około 7 tygodniu osiągnąć docelowo 1 filiżankę;
• w pierwszej kolejności zaleca się spożywanie białka (60-80 g/dobę);
• zaleca się wypijanie płynów obojętnych w ilości 1,5 – 1,9 l/dobę (woda niegazowana, słaba herbata, naturalne, klarowne, rozcieńczone soki owocowe - 1 porcja soku na 3 porcje wody, kawa -  maksymalnie 1 filiżanka);
• bardzo ważne jest aby płyny wypijać 30 minut przed lub 30-60 minut po posiłku;
• nowe produkty należy wprowadzać stopniowo – po 1-2 łyżki nowego składnika w posiłku, w razie dyskomfortu należy odczekać kilka dni i spróbować wprowadzić produkt ponownie;
• każdy posiłek powinien trwać około 30 minut (należy go przerwać gdy tylko pojawi się uczucie sytości);
• przyprawy należy stosować tak samo jak do tej pory – łagodne, ziołowe.

Po 7 tygodniu od operacji:

• zalecenia powinny być zbliżone do docelowych;
• posiłki powinny być zbilansowane i zawierać chude mięso, owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste;
• należy spożywać 5 posiłków dziennie o objętości 1 filiżanki – 3 główne posiłki i 2 przekąski;
• płyny obojętne (przegotowana woda, niegazowana woda mineralna, słaba herbata bez cukru) w ilości 1,5 – 1,9 l/dobę należy pić 30 minut przed lub 30-60 minut po posiłku;
• należy pamiętać o bardzo powolnym jedzeniu i dokładnym przeżuwaniu.

Późny okres pooperacyjny:

• zalecenia indywidualnie dostosowuje się do potrzeb pacjenta;
• wartość energetyczna diety powinna wynosić 700-900 kcal/dobę przez pierwszy rok po operacji;
• w 12-36 miesiącu po operacji wartość energetyczna wzrasta do około 1000 – 1400 kcal/dobę;
• spożycie białka powinno być na poziomie 0,8 – 1,0 g/kg masy ciała/dobę;
• spożycie węglowodanów (głównie węglowodany złożone - pełnoziarniste produkty zbożowe) w ilości nie mniejszej niż 100 g/dobę;
• należy ograniczyć spożycie tłuszczu i zastąpić tłuszcze zwierzęce roślinnymi.

Zdarza się, że pacjenci w pierwszych miesiącach po zabiegu źle tolerują czerwone mięso, drób, przetwory mleczne, białą mąkę, świeże owoce i warzywa, w związku z tym nie jest możliwe określenie jednolitego standardu postępowania dietetycznego.